Przedmiot "Granica"
Ulokowany w Center B/ORDERS IN MOTION zespół badawczy „Granica” zajmuje się badaniem granic polityczno-terytorialnych, zwłaszcza granic państw narodowych, a także przecinającymi się często wzajemnie granicami między organizacjami (gospodarczymi), grupami społecznymi, etnicznymi, pokoleniami, płciami, a także granicami wiedzy i granicami normatywnymi. Uważamy przy tym za szczególnie istotne łączenie klasycznych border studies, czyli badania granic polityczno-terytorialnych, ze społeczno-kulturowymi boundary studies, czyli badaniem granic socjo-kulturowych – zwłaszcza że wiązanie ze sobą obu tych wątków badawczych było dotychczas w zbyt niewielkim stopniu uwzględniane w międzynarodowych badaniach.
Szczególnie przydatne do badania relacji między granicą i porządkiem wydają się trzy główne perspektywy badawcze i analityczne:
a) Granice, wizje porządku i konstelacje granic
Perspektywą o doniosłym znaczeniu jest po pierwsze skupienie uwagi na wizjach i systemach porządków, kryjących się za procesami wytyczania granic, aby wypracować głębsze rozumienie omawianych granic i porządków. Granice są nie tylko funkcjami porządków, lecz mają również swój wewnętrzny porządek. Przy tej okazji nasuwa się również pytanie o jakość granic samych w sobie, np. o ich trwałość i przepuszczalność.
Kiedy analizujemy granice z perspektywy porządków, ujawniają się wielowymiarowe procesy porządkowania, kategoryzowania i rozgraniczania, różnicujące, a często hierarchizujące obiekty, osoby czy też okresy. Procesy te polegają na złożonej interakcji praktyk, dyskursów, sieci oraz infrastruktur. Aby stanowienie, tworzenie i odtwarzanie porządków mogło być przedmiotem doświadczenia i analizy, warto przyjrzeć się procesom negocjacji, transferów jak również konfliktów oraz zapytać, jak są one współsterowane i przeżywane przez różnych protagonistów. Na granicach państw narodowych, np. w dziedzinie bezpieczeństwa granic, pewną rolę odgrywa heterogeniczna konstelacja protagonistów, złożona z podmiotów państwowych, prywatnych i korporacyjnych, które za pomocą różnych dyskursów na temat bezpieczeństwa, a także materialnych i niematerialnych praktyk oraz infrastruktur konstytuują porządek granic państw narodowych. W dziedzinie badań nad konfliktami analiza granic akceptacji i stabilności może dostarczyć informacji na temat normatywnych porządków stron konfliktu, które mogą wypaść z równowagi, gdy limity te zostaną przekroczone lub są zagrożone w ich podstawowych zasadach.
b) Wzajemne oddziaływanie różnych dynamik wytyczania granic i stanowienia porządku
Po drugie, interesujemy się wzajemnym oddziaływaniem dynamik wytyczania granic i stanowienia porządków, które mogą się na siebie nakładać, wzmacniać się wzajemnie czy też znosić. Opierając się na przekonaniu, że w naszym świecie społecznym odnosimy się do różnych porządków i granic – oprócz narodowych także do europejskich i globalnych systemów porządku, a oprócz granic polityczno-terytorialnych także do granic prawnych, gospodarczych i kulturowych – zadajemy pytanie, w jakiej relacji do siebie wzajemnie znajdują się te różne porządki i ich granice. Możemy np. pytać, w jakim stopniu na granicach stykają się ze sobą różne porządki, które są umieszczane w pewnej – hierarchicznej czy też mającej inny charakter – relacji do siebie wzajemnie. Na przykład może być istotne, czy dana granica polityczno-terytorialna kryje w sobie więcej niż jeden kod różnicujący porządki i nie tylko definiuje terytorium państwa narodowego, ale również stanowi granicę zewnętrzną UE. W celu uwzględnienia nowych perspektyw wzajemniego oddziaływania między porządkami, badania interdyscyplinarne prowadzone w Centrum analizują również sytuacyjne zderzenie roszczeń normatywnych, a także kwestię hierarchizacji normatywnych porządków. W dziedzinie badań nad rynkiem pracy analizujemy na przykład tworzenie się
granic generujących porządek jak i porządki generujące granice prywatnych firm i innych organizacji pracy zarobkowej w systemach "wielopoziomowych" lub prawno pluralistycznych, w których splata sie prawo prywatne, państwowe, kościelne i/lub ponadnarodowe/ europejskie.
c) Liminalność granic i kreowanie porządków
Po trzecie, interesuje nas liminalność granic. Ponieważ granice są tworzone przez różnych protagonistów i instytucje, zwraca uwagę to, iż nie zawsze są one jednoznaczne. Sprzeczności i konflikty mogą powstawać, kiedy porządki nakładają się na siebie lub kiedy granice nie są jednoznaczne – kiedy np. granica polityczno-terytorialna nie pokrywa się (jednoznacznie) z granicą językową lub kiedy zglobalizowane stosunki gospodarcze i transnarodowe powiązania społeczne kolidują z krajowymi prawami i porządkami społecznymi. Z nakładających się na siebie systemów porządku mogą – niekiedy niezamierzenie – wyłaniać się pogranicza („borderlands”) czy też obszary pośrednie bądź liminalne. Mają one ambiwalentny charakter. Z jednej strony mogą powodować niepewność, odbieranie praw i prekaryzację. Z drugiej strony są produktywnymi obszarami możliwości, z których mogą się wyłaniać nowe porządki – czy też „porządki trzecie”, „porządki hybrydowe”. Te procesy tworzenia nowego ładu, kreowania porządków mogą być analizowane z wykorzystaniem perspektywy granicy. Ponieważ nowe porządki, które wykształcają się w liminalnych strefach granicznych, mogą być istotne także dla tak zwanych „centrów”, przyglądanie się tym strefom umożliwia antycypowanie zjawisk o znaczeniu ogólnym.